Szlak rowerowy im. Witolda Gombrowicza

Szlak łączy miejsca związane z twórczością i rodziną powieściopisarza, nowelisty i dramaturga Witolda Gombrowicza. Na szlaku znalazły się m.in. Małoszyce – miejsce urodzenia pisarza, Jakubowice, gdzie znajdował się dwór rodziny Gombrowiczów, Przybysławice gdzie znaleźć możemy groby najbliższej rodziny pisarza, Wszechświęte – miejsce chrztu poety, Doły Biskupie – pozostałości dawnego majątku Gombrowiczów, Bodzechów z zachowanymi pozostałościami dawnej fabryki żelaza z połowy XIX wieku, której budowniczym był Ignacy Kotkowski, prapradziad Witolda Gombrowicza.

W południowej części szlak poprowadzony został drogami asfaltowymi przez obszary rolnicze o urozmaiconym, pofałdowanym krajobrazie z licznymi malowniczymi wąwozami, natomiast w północnej – przebiega przez obszary leśne Przedgórza Iłżeckiego.

Wycieczkę rozpoczynamy w Ostrowcu Świętokrzyskim od ul. Kolejowej. Pierwsze kilometry szlaku prowadzą przez miasto drogami i ścieżkami rowerowymi. Po przejechaniu kilkuset metrów naszym oczom ukazuje się XIX wieczny Pałac Tarnowskich, obecnie przekształcony w hotel. O historii obiektu możemy dowiedzieć się z tablic umieszczonych przed zabytkiem. Po drodze mijamy również ukryty na wzgórzu wśród starych drzew kirkut z 1734 r. Po drugiej stronie mieści się Park miejski z pomnikiem Józefa Piłsudskiego. Na środku znajduje się niewielki zbiornik wodny utworzony na rzece Kamiennej. Po krótkim podjeździe docieramy do zrewitalizowanego rynku z charakterystycznym pomnikiem i fontanną. Po prawej stronie za zabudowaniami wybija się strzelista wieża kolegiaty p.w. św. Michała Archanioła z początku XVII w., przebudowanej w dwudziestoleciu międzywojennym w stylu neobarokowym.

Aby opuścić tą część miasta należy poznać dwa niebezpieczne skrzyżowania z czego drugie to rondo z licznie dochodzącymi drogami bocznymi. Dalej kombinacjami ulic podmiejskich i ścieżek rowerowych dojeżdżamy do Denkowa. Po drodze mijamy figurę Chrystusa Frasobliwego, która stoi w miejscu dawnej granicy miast Denkowa i Ostrowca świętokrzyskiego. Obok znajduje się  cmentarz z klasycystyczną kaplicą rodziny Kotkowskich. Denków założony został w 1564 roku, jako Wielki Michów. Kiedyś stanowił samodzielne miasto, dziś jest to tylko dzielnica Ostrowca Świętokrzyskiego. Dawne miasto Denków tj. układ urbanistyczny z jego zabytkami został wpisany do rejestru zabytków. Jedną z architektonicznych perełek Denkowa jest kościół p.w. św. Stanisława Biskupa i Męczennika wybudowany w stylu barokowym pod koniec XVII w., przebudowywany w XVIII i XIX stuleciu. Na rynku uwagę zwraca strzelista Figura św. Floriana z 1803 r.

Dalszy odcinek szlaku do Bodzechowa przemierzamy asfaltowymi drogami o niewielkim natężeniu ruchu. Bodzechów zajmuje bardzo ważną pozycję w życiorysie Witolda Gombrowicza. Miejscowość tę odkupił Ignacy Kotkowski, dziadek pisarza ze strony matki, od kanclerza Małachowskiego. Mieścił się tu słynący z bogactwa dwór rodzinny matki pisarza. Do dzisiaj zachowała się niestety tylko jedna z oficyn dworu. W miejscowości zachowały się również pozostałości dawnej fabryki żelaza z połowy XIX wieku, której budowniczym, a później właścicielem był Ignacy Kotkowski, prapradziad Witolda Gombrowicza ze strony matki. Po drugiej stronie drogi znajduje się drewniany kościół p.w. Świętej Zofii z XVIII wieku, przeniesiony do Bodzechowa w 1932 r. roku ze wsi Wsola za sprawa Anieli Kotkowskiej oraz Witolda i Janusza Gombrowiczów

Opuszczając Bodzechów zasadniczo zmienia się krajobraz szlaku. Naszej dalszej podróży aż do Czyżowa Szlacheckiego towarzyszyć będą widoki na mozaiki pól uprawnych rozsiane w pagórkowatym terenie. Z okolicznych wzniesień roztaczają się szerokie panoramy na okolicę. W takim otoczeniu docieramy do wsi Wszechświęte gdzie znajduje się Kościół p.w. Wszystkich Świętych zbudowany z kamienia ciosanego w stylu gotyckim. Wyposażenie wnętrza pochodzi głównie z ostatniej ćwierci XVIII w. oraz późnobarokowe rzeźby świętych i obrazy w ołtarzach bocznych (Świętej Trójca, Madonna z Dzieciątkiem). To tutaj w księgach parafialnych odnotowano narodziny i w miejscowym kościele ochrzczono Witolda Gombrowicza. Obok kościoła znajduje się zabytkowy cmentarz z nagrobkami z XIX i XX w.

W Małoszycach w 1904 r. w nieistniającym już dworze przyszedł na świat Witold Gombrowicz. Tutaj też spędził swoje lata dzieciństwa. Dworek należał do majątku ojca pisarza – Jana, który pełnił na początku XX w. funkcję dyrektora zakładów żelaznych w Bodzechowie. Przez późniejszych kilka lat przyjeżdżał tu jeszcze na wakacje. W 1938 roku majątek został sprzedany, a drewniany dworek rozebrano. Niedaleko miejsca w którym urodził się Witold Gombrowicz,  znajduje się pomnik upamiętniający  miejsce urodzenia tego wybitnego polskiego powieściopisarza. Tuż obok jest tablica informacyjna z jego życiorysem.

Następny przystanek na mapie to Ćmielów. Znakiem firmowym miasteczka jest słynna porcelana, którą najlepiej podziwiać w Żywym Muzeum Porcelany. Dzięki staraniom obecnego właściciela udało się zachować oryginalny proces ręcznej produkcji porcelany sięgający XIX w. Muzeum powstało w 2005 r. na terenie dawnej Wytwórni Porcelany Świt. Oprócz wystawy stylowych figurek i naczyń, można tu również uczestniczyć w procesie wytwarzania porcelany, a nawet wykonać własne porcelanowe dzieło. Będąc w tym niewielkim miasteczku warto odwiedzić również Kościół p.w. Wniebowzięcia Matki Boskiej wybudowany w stylu gotyckim. Najcenniejsze są rokokowe i barkowe elementy wyposażenia: ołtarz, ambona i chrzcielnica. W Ćmielowie zachowały się również ruiny zamku ulokowanego w trudno dostępnym terenie w rozlewisku rzeki Kamiennej. Zamek został rozbudowany w stylu renesansowym przez Krzysztofa Szydłowieckiego, a następnie przekształcony w palazzo in fortezza.

Po przejechaniu kolejnych 10 km szlaku docieramy do Wojciechowic gdzie stoi kościół p.w. św. Wojciecha. Obecna świątynia została wzniesiona w stylu gotyckim z kamienia w 1362 roku. Wewnątrz zachował się późnogotycki portal z datą 1523 na nadprożu, wiodący z prezbiterium do zakrystii, oraz gotyckie ostrołukowe okna w prezbiterium. Ściany prezbiterium pokrywa polichromia pędzla Wojciecha Gersona.

Nieopodal w miejscowości Bidziny zachował się późnobarokowy kościół  pw. św. Apostołów Piotra i Pawła wzniesiony w I pol. XVIII w.

Tuż obok, w miejscowości Przybysławice znajduje się cmentarz parafialny gdzie znajdują się nagrobki Gombrowiczów: dziadków oraz ojca Jana Onufrego i najstarszego z braci Janusza Gombrowicza.

Jakubowice to kolejna miejscowość na trasie związana z Witoldem Gombrowiczem. Znajdował się tu majątek dziadka Witolda Gombrowicza, który osiadł w Polsce po opuszczeniu Litwy. Dziadek pisarza należał do pionierów uprawy buraka cukrowego w Sandomierskiem i założył laboratorium nasienne. Przy trasie z Ożarowa do Sandomierza na wysokości dawnego dworu ustawiono znak informujący o podłożeniu zabudowań dworskich Gombrowiczów oraz stylową tablicę opisującą historię tego miejsca, związanego z rodziną Karskich, a potem Gombrowiczów.

Za Przybysławicami od wsi Wyspa krajobraz urozmaicają  sady owocowe. Szlak prowadzi malowniczo wśród pagórkowatych pol. Po drodze rezerwat przyrody „Zielonka”. Teren rezerwatu jest pagórkowaty, poprzecinany wąwozami, niektóre ze stromymi zboczami. Dominującym drzewostanem jest lipa drobnolistna i dąb szypułkowy.

Docieramy do Czyżowa Szlacheckiego. Tuż przy trasie mieści się późnobarokowy pałac z XVIII w. Okazała, piętrowa od frontu rezydencja zachwyca podcieniami i facjatami ozdobionymi scenami mitologicznymi. Zarówno sam pałac jak i zabudowania dworskie zaadaptowano na hotel. W miejscowości warto odwiedzić również  Kościół p.w. Wszystkich Świętych. Pierwotnie gotycki, został przebudowany w XVIII w. podziwiać w nim można barokowe wyposażenie.

Odcinek trasy między Czyżowem Szlacheckim a Tarłowem prowadzi głównie asfaltowymi drogami leśnymi. Najcenniejszym zabytkiem Tarłowa jest to Kościół p.w. św. Trójcy z XVII w. Na uwagę zasługuje fasada z dwoma wieżami, pomiędzy którymi znajduje się otoczona rzeźbami św. Św. Wojciecha i Stanisława płaskorzeźba przedstawiająca Trójcę Świętą. Wnętrze zachwyca dekoracjami stiukowymi, płaskorzeźbami oraz umieszczonym w kopule „kołem śmierci”. Po lewej stronie prezbiterium stały ławy kolatorskie, w których zasiadała rodzina Gombrowiczów z Potoczka.

Za Tarłowem, aż do Bałtowa trasa malowniczo prowadzi doliną rzeki Kamiennej częściowo przez las. Po drodze mijamy niewielką wieś Potoczek, w której często przebywał chorowity Witold Gombrowicz. Miejscowość należała do najstarszego
z synów Jana Onufrego Gombrowicza – Janusza.

Bałtów to malownicza miejscowość położona w przełomie rzeki Kamiennej. Mieści się tu Bałtowski Kompleks Turystyczny. Największa atrakcją jest Park Jurajski. Wśród licznych atrakcji Kompleksu znajdują się m.in.: ścieżka dydaktyczna z modelami dinozaurów, Oceanarium, Zwierzyniec Bałtowski z Zoo Safari, Park Miniatur „Polska w miniaturze”, Żydowski Jar, Sabatówka, Muzeum Jurajskie, Stary Młyn, wesołe miasteczko i rollercoaster. Zimą można tu poszusować na stoku narciarskim oraz odwiedzić Wioskę św. Mikołaja. Za atrakcji o charakterze przyrodniczym warto zwrócić uwagę na rezerwaty przyrody „Ulów” oraz „Modrzewie”. 

Od Sarnówka do Brodów trasa prowadzi dobrze utrzymanymi gruntowymi i szutrowymi drogami leśnymi Przedgórza Iłżeckiego. Pięknie prezentuje się tu las mieszany z wieloma okazami potężnych dębów, sosen i akacji.

W Brodach warto zrobić sobie dłuższą przerwę na wypoczynek za sprawą malowniczo położonego zalewu. Zbiornik stanowi doskonałe miejsce do aktywnego wypoczynku. W XIX wieku nad rzeką Kamienną powstawały zakłady przemysłowe. Pracujące tam maszyny potrzebowały energii, którą dawała im ta pracowita rzeka. Nie inaczej było też w Brodach. Do dzisiaj zachował się fragment budowli spiętrzającej wodę, który wkomponowany został w nową zaporę. Obłożona kamiennymi ciosami, zdobiona ciekawymi kolumnami i gzymsami pasuje bardziej do pałacu niż tamy i świadczy o kunszcie XIX-wiecznych projektantów.

Brody opuszczamy długim i mozolnym podjazdem pod Krynki, gdzie znajduje się Kościół p.w. św. Marcina i Wniebowzięcia NMP, wzniesiony w latach 1724-1727 w stylu barokowym. Warto zwrócić uwagę na modrzewiową bramę z dwoma dzwonnicami z 1779 r. oraz na przykościelną kapliczkę z figurą św. Stanisława. Przy trasie znajduje się również rezerwat „Skały w Krynkach”, gdzie na powierzchni 25,46 ha ochronie podlegają naturalne odsłonięcia geologiczne piaskowców dolnotriasowych w wąwozie na zboczu w formie olbrzymich bloków, progów, urwisk, grzybów skalnych.

Trudy podjazdu zrekompensuje nam dalszy odcinek trasy, który prowadzi pięknym zjazdem do malowniczej doliny rzeki Świśliny w Dołach Biskupich. Znajduje się tu zespół przemysłowy dawnej fabryki tektury „Witulin”,  której głównymi współwłaścicielami byli rodzice Witolda Gombrowicza. Nazwa zakładu związana jest bezpośrednio z pisarzem. Rodzice nazwali tak zakład od zdrobnienia jego imienia - Witulin. W przyszłości miał on stanowić zabezpieczenie materialne dla syna. Tuż bok pozostałości fabryki znajduje się jaz rzeczny o konstrukcji stalowej z kamiennymi przyczółkami wybudowano przy pomocy niemieckich specjalistów w 1912 roku na zlecenie rodziców Witolda Gombrowicza.

Końcowy odcinek trasy do Ostrowca Świętokrzyskiego prowadzi malowniczym pagórkowatym terenem. Po drodze możemy podziwiać rozległe panoramy Gór Świętokrzyskich. W kilku miejscach trasa przekracza charakterystyczne dla tej części województwa świętokrzyskiego piękne wąwozy lessowe.

Wycieczkę kończymy w Ostrowcu Świętokrzyskim przy ul. Kolejowej.

Z uwagi na liczne odcinki leśne poprowadzone drogami gruntowymi i szutrowymi szlak można przejechać wyłącznie rowerem górskim lub trekingowym na grubszych oponach.

Kilometraż:

Ostrowiec Świętokrzyski (Rynek) – Denków 2,9 km – Bodzechów 8,2 km – Grocholice 16,8 km – Małoszyce 19,4 km – Ćmielów 27,5 km – Wojciechowice 37,8 km – Bidziny 43,9 km – Przybysławice 47,4 km – Jakubowice 49,2 km – Pisary 51,8 km – Czyżów Szlachecki 59,4 km – Lasocin 69,9 km – Cegielnia 77,6 km – Tarłów 82,5 km – leś. „Potoczek” 88,3 km – Pętkowice 90,3 km – Bałtów 97,5 km – Sarnówek 107,2 km – leśniczówka „Jeleniec” 113,2 km – Karczma Miłkowska Kapliczka św. Katarzyny 117,1 km –  Bór Kunowski 123,6 km – Brody Iłżeckie 130 km – Krynki 131 km – Doły Biskupie 138,5 km – Chocimów 144,8 km – Mychów 150,1 km – Częstocice 156 km – Ostrowiec Świętokrzyski (Rynek) 161 km

Nawierzchnia:

Asfaltowa – 138,3km/86%

Szutrowa – 15,1km/9%

Gruntowa leśna – 6,0km/4%

Brukowa – 1,6km/1%

Administrator szlaku:

Centrum Historyczno-Turystyczne w Ostrowcu Świętokrzyskim
(wcześniej Oddział PTTK im. Radwana w Ostrowcu Świętokrzyskim)