Święty Krzyż - Tarłów Rynek

Niebieski szlak pieszy odznacza się wybitnymi walorami przyrodniczymi i kulturowymi. Przemierzając trasę, turysta zwiedzi Święty Krzyż, najstarsze sanktuarium na ziemiach polskich, pierwszy w Polsce park dinozaurów w Bałtowie oraz Krzemionkowski Region Prehistorycznego Górnictwa Krzemienia Pasiastego, który w 2019 r. został wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Szlak nosi imię Stanisława Jeżewskiego – działacza społecznego i krajoznawcy związanego z Oddziałem Świętokrzyskim PTTK w Ostrowcu Świętokrzyskim. Stanisław Jeżewski był uczestnikiem wojny polsko-bolszewickiej i kampanii wrześniowej. W czasie II wojny światowej działał konspiracyjnie w Armii Krajowej i prowadził tajne nauczanie.

Pod względem charakterystyki, szlak można podzielić na dwa odcinki. Trasa ze Świętego Krzyża do Kunowa prowadzi głównie drogami asfaltowymi. Teren jest bardzo pofalowany i obfituje w liczne podejścia, charakterystyczne dla najwyższych pasm Gór Świętokrzyskich. Z okolicznych wzniesień roztaczają się piękne widoki, m.in. na Święty Krzyż i Pasmo Jeleniowskie.

Szlak ma swój początek na wzniesieniu o nazwie Łysa Góra, na szczycie której benedyktyni założyli klasztor skrywający Relikwie Drzewa Krzyża Świętego. Warto poświęcić trochę czasu, aby poznać niezwykłą historię tego miejsca, które łączy w sobie tradycje pogańskie i chrześcijańskie. Na uwagę zasługuje w szczególności bazylika mniejsza pw. Trójcy Świętej, gotyckie krużganki, Kaplica Oleśnickich, Muzeum Misyjne a także krypta Jeremiego Wiśniowieckiego. Ze szczytu wieży klasztornej (udostępniona dla zwiedzających) roztacza się niezapomniany widok na Góry Świętokrzyskie. Klasztor położony jest w sercu Świętokrzyskiego Parku Narodowego, skrywającego legendarne gołoborza.

Ze Świętego Krzyża do Nowej Słupi prowadzi tzw. Droga Królewska. Na trasie zwraca uwagę unikatowa przyroda Świętokrzyskiego Parku Narodowego. Po wyjściu z lasu pojawiają się pierwsze zabudowania miejscowości Nowa Słupia. W szczególności uwagę zwraca nowoczesna fasada Muzeum Starożytnego Hutnictwa, które popularyzuje wielowiekowe tradycje dot. wytopu żelaza z wykorzystaniem tzw. pieców dymarskich. Obok muzeum zlokalizowane jest Centrum Kulturowo-Archeologiczne na terenie, którego w trakcie organizowanych imprez można podziwiać wytop żelaza z użyciem starożytnych metod tzw. pieców dymarskich. Nieco niżej na skarpie znajduje się okazały budynek dawnego probostwa szpitalnego, tzw. „Opatówka”, która w ostatnich latach została starannie odrestaurowana.

Z Nowej Słupi szlak wyprowadza w kierunku widocznej w oddali Chełmowej Góry objętej już w 1920 r. rezerwatem przyrody, w którym chroniony jest unikalny gatunek Modrzewia Europejskiego.

Dalej szlak wspina się ostro drogą asfaltową i przechodzi przez Starą Słupię, skąd rozpościerają się przepiękne widoki na Święty Krzyż oraz Pasmo Jeleniowskie. W Grzegorzowicach na wzniesieniu znajduje się kościół parafialny pw. św. Jana Chrzciciela. Większość badaczy twierdzi, że świątynia w Grzegorzowicach powstała pod koniec XIII w. lub na początku XIV w. i jest jednym z najpóźniejszych obiektów romańskich w Polsce. Na odcinku pomiędzy Grzegorzewicami a Kałkowem szlak wielokrotnie prowadzi na wzniesienia, z których rozpościerają się rozległe widoki na Góry Świętokrzyskie i zbiornik w Wiórach.

Innym bardzo interesującym obiektem sakralnym na tym odcinku szlaku jest Sanktuarium Matki Bożej Bolesnej w Kałkowie ze Świętokrzyską Golgotą, 33-metrową budowlą symboliczną, z której szczytu podziwiać można panoramę Pasma Łysogórskiego.

Na szlaku swoje miejsce znajdą również miłośnicy zabytków techniki. W Nietulisku Dużym znajdują się pozostałości walcowni profili drobnych i blach zbudowanej w latach 1834-46. W Dołach Biskupich znajduje się nieczynna fabryka papieru i tektury, która została nazwana od imienia Witolda Gombrowicza i nosiła nazwę Witulin oraz drewniana kładkę wraz z przepustem wodnym na rzece Świślinie.

Odcinek od Kunowa do Tarłowa jest typowo nizinny. Biegnie asfaltowymi i szutrowymi drogami leśnymi, przemierzając urokliwe kompleksy leśne Puszczy Iłżeckiej (sosnowe, dębowe, świerkowe, modrzewiowe). Na trasie spotkamy liczne aleje i drzewa o pomnikowych wymiarach. Po drodze kapliczka św. Katarzyny z XV w. oraz Muzeum i Rezerwat Archeologiczny Krzemionki, w którym do zwiedzania udostępniono podziemną trasę turystyczną w miejscu dawnych kopalni z okresu neolitu.

W Bałtowie powstał olbrzymi Bałtowski Kompleks Turystyczny, na który składa się wiele atrakcji, takich jak park dinozaurów, rollercoaster, ośrodek jazdy konnej, zwierzyniec czy multimedialne oceanarium. Szlak w swoim początkowym biegu prowadzi alejami wzdłuż głównych atrakcji parku. Dla amatorów dobrej kuchni czeka regionalna restauracja Bałtowski Zapiecek.

Za stokiem narciarskim asfaltowa droga zamienia się w drogę polną, a następnie leśną ścieżkę prowadzącą wzdłuż wzgórz porośniętych lasem mieszanym, które co chwila przecinają malownicze wąwozy lessowe. Na obszarze tym wytyczono sieć rowerowych ścieżek turystycznych. Po drodze można podziwiać malowniczą dolinę rzeki Kamiennej wcinającą się głęboko w okoliczne wzgórza. Rzeka stwarza doskonałe możliwości do rekreacji, w tym spływów kajakowych.

Za wsią Skarbka szlak odbija w prawo i prowadzi do Tarłowa lokalnymi drogami asfaltowymi i leśnymi o niewielkim natężeniu ruchu samochodowego. Szlak kończy się w centrum Tarłowa na przystanku PKS. Warto podejść do położonego nieopodal kościoła pw. Trójcy Świętej. Świątynia jest jednym z najcenniejszych zabytków barokowych w Małopolsce.

Kilometraż wg. ważniejszych miejscowości i punktów na szlaku    

Święty Krzyż, Łysa Góra – Przystanek PKS w Nowej Słupi 3,1 km – Stara Słupia 6 km – Kościół pw. św. Jana Chrzciciela w Grzegorzowicach 10 km – Przystanek PKS w Pawłowie 20 km – Sanktuarium Matki Boskiej Bolesnej w Kałkowie 26 km – Zalew w Wiórach 27,8 km – Dawna fabryka papieru w Witulinie 30,6 km – Nietulisko Duże 33,4 km – Stacja PKP Kunów 38,2 km – Kapliczka Św. Katarzyny w Kunowie 46,4 km – Dębowa Wola 54 km – Muzeum Archeologiczne i Rezerwat „Krzemionki” (UNESCO) 62,2 km – Ruiny Pałacu Druckich Lubeckich w Bałtowie 70,1 km – Bałtowski Kompleks Turystyczny 72 km – Wólka Pętkowska 77,7  km – Potoczek 84,5 km – Przystanek PKS w Tarłowie  86,7 km

Zarządca szlaku

Oddział Świętokrzyski PTTK
im. St. Jeżewskiego w Ostrowcu Świętokrzyskim    
tel. 41 265 25 24
www.jezewski.ostrowiec.pttk.pl
poczta@jezewski.ostrowiec.pttk.pl

Stan oznakowania

Dobre/Słabe*.

Oznakowanie na odcinku Nowa Słupia – Witulin jest złe. Oznakowanie jest stare i w większości zatarte. Brak oznakowania na większości skrzyżowań. Szlak bez mapy i dobrej orientacji w terenie raczej nie do przejścia.

Za Nową Słupią szlak dochodzi do ujęcia wody, a następnie przekracza kładkę na rzece Słupiance. Miejsce to może być trudne orientacyjnie, zwłaszcza przed okresem sianokosów, ponieważ szlak w tym miejscu przechodzi przez łąkę.

W Grzegorzowicach odcinek szlaku w kierunku kościoła prowadzi zarośniętym wąwozem i jest niemal nie do przejścia. Proponowane jest przeprojektowanie szlaku i skierowanie jego przebiegu razem ze szlakiem czarnym. W miejscu rozgałęzienia szlaków, szlak koloru niebieskiego podąża w kierunku wzgórza kościelnego, aby po chwili odbić w lewo. Trasa poprzez zarośla i prywatne pola prowadzi na kładkę na rzece Dobruchnie a następnie stromo wspina się na szczyt wyniesienia. W miejscu tym nie ma dróg, a szlak prowadzi prywatnymi polami obsianymi trawą oraz zbożami. Odcinek jest trudny orientacyjnie i trudny do przejścia. W tym miejscu rekomenduje się przeprojektowanie trasy.

Jakość oznakowania na odcinku Witulin – Tarłów jest przeważnie dobra. Znaki są wyraźne i łatwo dostrzegalne. Szlak wymaga jednak znacznego dogęszczenia znaków prowadzących oraz oznakowania skrzyżowań zarówno na drogach leśnych i publicznych. Bez mapy przejście odcinka może nastręczać nieco kłopotów orientacyjnych.

Pomiędzy Wólką Pętkowską a Tarłowem szlak prowadzi inaczej niż na ogólnodostępnych mapach turystycznych.

Legenda:

• bardzo dobre oznakowanie (oznaczenie kompletne, w dobrym stanie technicznym, umożliwiające przebycie trasy na całej długości bez mapy),            
• dobre oznakowanie (oznaczenie w większości kompletne, w dobrym stanie technicznym, niewielkie braki w oznakowaniu, użycie mapy tylko w miejscach nieoznakowanych i wątpliwych orientacyjnie),
• dostateczne oznakowanie (braki w oznakowaniu na dłuższych odcinkach, wiele nieoznakowanych skrzyżowań, do przebycia szlaku wymagane jest użycie mapy),
• słabe oznakowanie (oznaczenie bardzo sporadyczne, w dużych odległościach, w złym stanie),    
• złe oznakowanie (pojedyncze oznaczenia na szlaku, praktyczny brak oznaczeń).

*Stan na dzień: 01.01.2022 r.